OP Z’N KOP: STIKSTOF, MODELLEN EN DE STAAT VAN DE NEDERLANDSE NATUUR (NPO1- 26 APRIL 2025)

Dit artikel is geplaatst op 02-05-2025

Op zaterdagavond 26 april was op NPO Radio 1 een bijzondere uitzending van Op z’n Kop. Deze keer was er een diepgravend gesprek over stikstof en de gezondheid van de Nederlandse natuur. Te gast waren Wouter de Heij, scheikundig procestechnoloog en Geesje Rotgers, onderzoeksjournalist. Hun bijdragen boden een onthullende blik op de kloof die bestaat tussen rekenmodellen, wet- en regelgeving, en de werkelijkheid op de grond.

Wouter de Heij benadrukte dat “beleid in Nederland te veel leunt op modellen en te weinig op echte waarnemingen.” Volgens De Heij zijn cijfers belangrijk, maar dient uiteindelijk de toets van de werkelijkheid doorslaggevend te zijn. Geesje Rotgers beaamde dit en vertelde hoe haar onderzoeksjournalistieke werk steeds weer stuitte op discrepanties tussen modeluitkomsten en feitelijke gegevens. Een sprekend voorbeeld was de zogenaamde geitenlongontsteking-affaire. Rotgers legde uit hoe het RIVM op basis van modellen beweerde dat wonen nabij een geitenhouderij het risico op longontsteking verhoogd. “Maar toen we naar daadwerkelijke patiëntgegevens keken, bleek er geen direct verband,”

Volgens beide gasten is de stikstofcrisis in Nederland vooral een juridisch probleem geworden. De Heij: “Tachtig procent is juridisch van aard, twintig procent milieutechnisch.” Nederland heeft de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn niet simpelweg overgenomen, maar heeft er een eigen complexe juridische structuur aan toegevoegd waarin stikstofmodellen leidend zijn geworden.

“Met de invoering van AERIUS heeft Nederland een situatie gecreëerd waarin iedere kleine verandering in berekende stikstofdepositie leidt tot vergunningenstop,” lichtte De Heij toe. Het gevolg is dat hele sectoren, van landbouw tot bouw, vastlopen, ondanks dat de feitelijke impact op natuur vaak twijfelachtig is.

De recente brief van minister Femke Wiersma werd als een bemoedigend teken gezien. Toch waarschuwen beide gasten dat er veel risico’s blijven: het proces gaat traag, het juridische fundament blijft kwetsbaar en de druk van actiegroepen en de politiek kan elke stap vooruit nog blokkeren.

Een deel van het gesprek betrof Rotgers’ verslag van een onafhankelijk bodemonderzoek dat zij met haar team uitvoert. Gedreven door de wens om los van overheidsinstanties feiten te verzamelen, namen zij monsters in natuurgebieden verspreid over heel Nederland. De resultaten waren opzienbarend. “In plaats van overschotten, troffen we massale tekorten aan: stikstof, fosfaat, koper, selenium,” vertelde Rotgers.“ Op zulke uitgeputte bodems kun je simpelweg geen bloeiende natuur verwachten.” Volgens Rotgers ligt de oorzaak in een jarenlang beleid van geforceerde verschraling, waarbij voedingsrijke bodems kunstmatig arm werden gemaakt in een poging kwetsbare plantensoorten terug te krijgen.

Een frustrerend thema dat steeds terugkeerde was de weigering van instanties om data open te stellen. Rotgers beschreef hoe zij pas na lange juridische procedures toegang kreeg tot de Nationale Flora en Fauna Database  en zelfs toen alleen onder strikte voorwaarden.

Hoewel er voorzichtig optimisme klonk over de koerswijziging die minister Wiersma inzet, bleef de rode draad in het gesprek dat er structurele hervormingen nodig zijn. “Het glas is halfvol,” aldus De Heij. “Maar als de nieuwe wetgeving niet snel komt, en als we blijven hangen in de modelrealiteit, dan blijven we in deze fuik zitten.” Rotgers pleitte voor een cultuuromslag: “We moeten terug naar waarnemingen, naar echte ecologische monitoring. Pas dan kunnen we beoordelen wat de natuur nodig heeft.”

De uitzending sloot af met de boodschap dat Nederland moet leren om het vertrouwen in de werkelijkheid terug te winnen. Niet door modellen de dienst uit te laten maken, maar door nuchter te kijken, te meten en pas dan te oordelen.

Link naar aflevering: https://stikstofinfo.net/2025/04/27/op-zn-kop-stikstof-modellen-en-de-ware-staat-van-de-nederlandse-natuur-npo1-26-april-2025/